پیامدهای نشست العلا بر کویت و عمان

به گزارش راهبرد معاصر؛ در 5 ژانویه 2021م نشست سالانه شورای همکاری خلیج فارس در شهر تاریخی العلا عربستان سعودی برگزار شد که برای حل بحران طولانی مدت خلیج فارس که به مدت چهار سال در دوره ترامپ در منطقه حاکم بود موفقیت بزرگی بود. برای قطر، نشست العلا (که به نشست سلطان قابوس بن سعید و شیخ صباح آل احمد الجابر الصباح نیز معروف است) با توجه به محاصره تحمیل شده از سوی عربستان سعودی، بحرین ، امارات متحده عربی و مصر یک موفقیت بزرگ بود، زیرا دوحه به هیچ از مطالبات خواسته شده در سال 2017 تن نداد. یکی دیگر از بازیگران مهم این مناقشه کویت و عمان بودند؛ زیرا این دو کشور «بی طرف» شورای همکاری خلیج فارس، شکاف و اختلافات بین کشورهای عربی را تضعیف بخش صلح، ثبات و چشم انداز ادغام اقتصادی بیشتر در خلیج فارس می دانند و بنابراین به دنبال این بودند تا از طریق مسالمت آمیز اختلافات بین طرفین را حل و فصل کنند.

پس از توافق نامه العلا، تنش ها بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس ممکن است ادامه یابد اما این تنش ها در قیاس با گذشته کمتر تقابل آمیز می باشد. در همین زمان، حتی اگر آینده روابط دوحه با بحرین و امارات تا حدودی نامشخص هست، اما این نشست گام مهمی برای بهبود روابط عربستان و قطر می باشد. رهبران جدید کویت و عمان هر دو در سال 2020 به قدرت رسیدند و آن ها برای افزایش هماهنگی و همکاری بین شش کشور عضو به یک شورای همکاری خلیج فارس موثرتر نیاز دارند. کویت که از وحدت خلیج فارس و عرب حمایت می کرد از جایگاه و موقعیت خود در منطقه استفاده کرد تا توافقی را بین کشورهای محاصره کننده و قطر ایجاد کند. تلاش های میانجی گری آن از ابتدای بحران در سال 2017 شروع شد. رهبران کویت با حمایت قوی از عمان هرگز امید خود را برای دستیابی به راه حل دیپلماتیک از دست نداد و حتی در مواقعی که اختلافات غیرقابل حل به نظر می رسید.

محمد بن سلمان ولیعهد عربستان و محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی دو چهره مهم در محاصره قطر پس از سال 2015 برنامه های سیاست خارجی خود را در یک راستا تنظیم کردند. اما در طی یک سال گذشته؛ رهبران سعودی نسبت به ابوظبی به عنوان یک متحد با احتیاط عمل کردند و دو قدرت در بسیاری از موضوعات منطقه ای از ابتکار صلح عرب، عادی سازی با اسرائیل، تمامیت ارضی یمن تا شناسایی مشروعیت دولت سوریه اختلاف نظر داشتند. تصور بر این است که این دو ولیعهد ماه ها بر خلاف اتحاد نزدیک آن ها در مداخله نظامی در یمن (2015) و محاصره قطر ( 2017) با یکدیگر صحبت نکرده اند.

بعد از العلا، عربستان سعودی ممکن است سیاست هایی را در صحنه بین المللی دنبال کند که برای ایجاد اجماع و وحدت بیشتر در میان کشورهای مهم مسلمان سنی مانند پاکستان، مالزی و ترکیه طراحی شده است. همه آنها در سالهای اخیر با محور ریاض-ابوظبی مغایرت داشته اند. مقامات کویت، عمان و قطر از ریاض استقبال می کنند که چنین دوره جدیدی را آغاز می کند که برای ابوظبی کمتر قابل پذیرش است و به جای تقابل بیشتر بر اساس اجماع شکل گرفته است. نگرانی هایی در مورد این که چه اتفاقی برای سیاست خارجی عربستان سعودی پس از جانشینی پادشاه سلمان و روی کار آمدن بایدن و انتقاد شدید وی از محمد بن سلمان رخ می دهد وجود دارد.

به نظر می رسد که اجلاس العلا برای بازسازی و بهبود تصویر و چهره محمد بن سلمان طراحی شده است و تا تصویر محمد بن سلمان مقتدر بی رحم به دلیل قتل وحشیانه جمال خاشقچی بهبود پیدا کند. با این حال تصویر جدید او این سوال را ایجاد می کند که در صورت جانشینی پدرش به عنوان پادشاه، چگونه سیاست خارجی ریاض تغییر می کند. عماد حرب کارشناس ارشد انیستیتو میدل ایست در توئیتی نوشت: « ضمن استقبال از نتیجه اجلاس، خوش بینی کویت و عمان نسبت به آینده شورای همکاری خلیج فارس باید با این واقعیت که یک بحران جدید خلیج فارس همیشه در آینده می تواند شکل بگیرد تعدیل شود.» وی نوشت: « سوالاتی در مورد بیانیه مبهم العلا باقی مانده است که می توان به تعهداتی که قطر در این اجلاس فراتر از توافق برای کنار گذاشتن پرونده های قضایی علیه چهار کشور ضد قطر انجام داده اشاره کرد.»

یکی دیگر از دلایل نگرانی عدم سازوکار مناسب برای مقابله با مشکلات آینده بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس می باشد. اگر عوامل اصلی اختلاف مانند فضای رسانه ای نسبتا لیبرال شبکه الجزیره قطر، روابط نزدیک با ترکیه و ایران، همکاری با گروه های مختلف اسلام گرا به خصوص اخوان المسلمین در سرتاسر منطقه حل و فصل شوند؛ این احتمال وجود دارد که طرفین اختلاف همچنان به درجات مختلف با سوظن محتاطانه به یکدیگر نگاه می کنند. با این وجود از دیدگاه کویت و عمان ، اجلاس شورای همکاری خلیج فارس یک گام در مسیر درست است. مقامات کویت و مسقط احساس تمایل واقعی عربستان سعودی برای همکاری مشترک شورای همکاری خلیج فارس را در زمان آشفتگی منطقه ای و عدم اطمینان در مورد سیاست آینده آمریکا در خاورمیانه احساس کرده اند. اگر محمد بن سلمان بتواند ظرفیتی را برای تعامل منطقه ای نشان دهد که تاکنون مشهود نبود، اجلاس هفته گذشته می تواند در ترمیم روابط تنش آمیز گذشته موثر باشد.

نویسندگان: 

1- جورجیو کافیرو کارشناس ارشد انستیتو میدل ایست
2- کریستین اولریچسن کارشناس ارشد اندیشکده کوئینسی